در تاریخ ١٧ بهمن ١۴٠١ به میزبانی مدیر عامل شرکت پالایش گاز فجر جم و با حضور رئیس آموزش و تجهیز نیروی انسانی شرکت ملی گاز، مرکز آموزش شهید بهشتی شرکت ملی گاز ایران، معاونین، مدیران و کارشناسان شرکت از کتاب «توسعه کسب و کارهای دانش بنیان در زیست بوم نوآوری» تالیف دکتر رضا آذین استاد دانشگاه خلیج فارس رونمایی شد.

نوآوری، راهبردی اساسی برای ورود کشور عزیزمان به جمع کشورهای توسعه یافتة جهان با اقتصادی شکوفا، پویا و پایدار است. مفاهیم کارآفرینی و نوآوری، به طور گسترده در میان جوانان تحصیل‌کرده ترویج و تبلیغ می‌شود. برنامه‌های متنوع و متعددی نیز برای تسهیل‌ و ترویج کسب‌وکارهای نوپا (کسب‌وکارهای نوآورانه، شرکت‌های نوپا، استارتاپ^[1] یا هر نام دیگری که بر آن بگذاریم) در سطح ملی تعریف و اجرا می‌شود. تدوین و تصویب قوانین و مقررات حمایتی، رویدادهای کارآفرینی، جمعه‌های کارآور^[2]، تسهیلات مالی، سرمایه‌گذاری خطرپذیر، ناحیة نوآوری و... همه در جهت زمینه‌سازی و آماده‌سازی فضای فعالیت کسب‌وکارهای نوآورانه انجام گرفته است. این کسب‌وکارها، مهم‌ترین حلقه از زنجیرة تولید و اقتصاد دانش‌بنیان هستند که بخش اعظم سیاست‌گذاری‌ها، تسهیل‌گری‌ها، قوانین و مقررات، سرمایه‌گذاری بخش دولتی به صورت زیرساخت، حمایت، وام کم‌بهره، یارانه، تضمین خرید و... با هدف توسعة این حلقه تعریف و اجرا می‌شود. همراهی دانشگاه‌ها با این برنامه‌ها در گفتمان اقتصاد دانش‌بنیان مطابق الگوی دانشگاه نسل سوم صورت می‌گیرد. منابع مفید و ارزنده‌ای در خصوص تشریح و تبیین سیاست‌های دانشگاه نسل سوم و ارتباط آن‌ها با اقتصاد دانش‌بنیان به زبان فارسی منتشر شده است، لیکن آثار مکتوب اندکی با محتوای تجربیات کسب‌وکارهای نوپا و تشریح کامیابی و ناکامی، مسائل و مشکلات پیش روی آن‌ها در زیست‌بوم نوآوری ایران موجود است. با وجود همۀ این برنامه‌ها و سیاست‌های حمایتی، زیست‌بوم^[3] نوآوری کارآفرینی و توسعة کسب‌وکار دانش‌بنیان در ایران با تهدیدها و خطرات زیادی رو‌به‌رو است. شناخت و تحلیل این خطرات به بازیگران زیست‌بوم کمک می‌کند خود را مهیای رویارویی با آن‌ها نموده و آسیب‌ها را مدیریت و خنثی نمایند. دانشگاه به عنوان یک بازیگر کلیدی زیست‌بوم نوآوری از دریچة آموزش و پژوهش (نسل دوم) وارد فرآیند نوآوری و کارآفرینی (نسل سوم) می‌شوند. گذار به دانشگاه نسل سوم نیازمند بازنگری عمیق در چهارچوب‌های رایج و کلاسیک آموزش و پژوهش است. این بازنگری فراتر از طرح درس و شیوة تدریس است و به نوعی در هم تنیدگی و یکپارچه‌نگری در آموزش و پژوهش اطلاق می‌گردد. در این راستا، صنعت به مثابه کاربر علم و فناوری، جزئی از فرآیند آموزش است و کریدوری دو سویه از انتقال دانش و تجربه و نیاز فناورانه، میان دانشگاه و صنعت باز می‌شود که نتیجة آن می‌تواند به محصول یا خدمت فناورانه بیانجامد.

این کتاب در پنج بخش تنظیم شده است. در بخش نخست، اصولی از فرآیند آموزش در دانشگاه نسل سوم بیان می‌شود که در ارتباط مستقیم با پژوهش و نیازهای فناورانه صنعتی است و می‌تواند الگویی برای بازتعریف فرآیند آموزش در دانشگاه با هدف نوآوری و کارآفرینی باشد. این بخش بر پایة تجربه‌های دو دهه همکاری آموزشی با صنعت گاز به رویکردهای جدید از آموزش مهندسی و پیوند آن با تعریف مسئله، پژوهش و فناوری، و نوآوری تدوین شده است. در بخش دوم، مختصری از زیست‌بوم نوآوری و عناصر کلیدی فعال در آن معرفی می‌شود. از میان رویکردهای زیست‌بوم نوآوری، اصول حاکم بر الگوی جنگل بارانی^[4] معرفی و تحلیل می‌شود. اصول حاکم بر درة سیلیکون به عنوان الگوی موفق زیست‌بوم نوآوری در این بخش ذکر می‌گردد. همچنین به نقش حکمرانی و پارک‌های فناوری در توسعة زیست‌بوم نوآوری اشاره می‌گردد. سیاست‌های حمایتی دولتی و دستاوردها اعم از کامیابی و شکست این سیاست‌ها در زیست‌بوم نوآوری در این بخش تحلیل خواهد شد. در بخش سوم، کارکرد دانشگاه نسل سوم در زیست‌بوم نوآوری و پیش‌نیازهای گذار از دانشگاه نسل دوم (آموزش و پژوهش) به نسل سوم (آموزش، پژوهش و نوآوری) مورد بحث قرار می‌گیرد. دانشگاه صرفاً با تکیه بر چهارچوب‌ها و ظرفیت‌های موجود خود نمی‌تواند این گذار را تجربه کند، بلکه نیازمند آمادگی ساختار خود برای ورود به زیست‌بوم، تعامل با سایر بازیگران و ایفای نقش در آن است. در این بخش، تجربة دانشگاه کمبریج به عنوان یکی از پیشتازان توسعة علمی و سرآمد در گذار از نسل دوم به نسل سوم مطرح و تحلیل می‌شود. در بخش چهارم، اصول ساده‌ای از توسعة کسب‌وکار یا توسعة محصول در زیست‌بوم نوآوری مرور می‌گردد. مواردی همچون تیم‌سازی، تأمین مالی و جذب سرمایه، تحقیق و توسعه و همچنین مخاطرات پیش‌روی کسب‌وکارهای نوپا در این بخش تجزیه و تحلیل می‌شود. در این بخش با تکیه بر تجربة سالیان در جلسات مشاورة تخصصی، سیاست‌گذاری، تدوین مقررات، جذب سرمایه‌گذار، برنامه‌ریزی و تعریف ساختار تحقیق و توسعه در کسب‌وکارهای نوپا، تدوین، ارزیابی و داوری طرح‌های کسب‌وکار، تلاش می‌شود سرخط‌هایی برای بهبود مسیر نوآوری، کارآفرینی و اقتصاد دانش‌بنیان تعریف گردد. همچنین، برخی از خطرات پیش روی کسب‌وکارهای نوپا در ایران معرفی و تحلیل می‌گردد. بخش آخر به مقولة مسئولیت اجتماعی کسب‌وکارها از دو منظر داخلی و جهانی می‌پردازد. در این بخش پس از مرور مختصری از پارادایم‌های کلاسیک مسئولیت اجتماعی شرکتی به برخی تجربه‌های ایفای نقش مسئولیت اجتماعی کسب‌وکارهای ایران می‌پردازد. در ادامه، پارادایم‌های جدید جهانی مرتبط با مسئولیت‌های اجتماعی و مسئولیت‌های فناورانة کسب‌وکارها همچون آرمان‌های توسعة پایدار، فراخوان کسب‌وکارها برای اقدام و بوم کسب‌وکار سبز معرفی می‌گردد.

منابع علمی مورد استفاده در تنظیم مطالب این کتاب در پانویس هر صفحه ذکر شده است. همچنین، با توجه به این که تجربه‌های جهانی ذکر شده در این کتاب قابلیت جستجوی بهتر با زبان اصلی در شبکة جهانی اینترنت داشته باشد، پانویس‌های مورد نیاز به زبان‌های انگلیسی و آلمانی آمده است.