یاداشتی از دکتر محمد مدرسی/ به مناسبت روز جهانی بیابان زدایی

اهمیت روز بیابان زدایی علل و دلایل ایجاد بیابان ها
در تقویم میلادی هفدهمین روز از ماه ژوئن روز جهانی بیابان زدایی نامگذاری شده است. به همین مناسبت کشورهای مختلف تلاش می کنند برنامه هایی را در این زمینه به اجرا درآورند. اگرچه بیابان ها ساخته دست بشر نیستند اما اقدامات بشر و اشتباهات انسانی نقش بسزایی در ایجاد و تشدید آن¬ها داشته است. از این رو بایستی توجه داشت که اهمیت موضوع و پدیده بیابان و بیابان زدایی در جهان به اندازه ای زیاد و بالاست که یک روز بین المللی به نام بیابان زدایی به آن اختصاص داده شده است و این امر اهمیت و توجه بیش از پیش به این پدیده را به ما یادآور می شود.
بیابانزایی (Desertification) پدیدهای است که به واسطه ی فعالیتهای مخرب انسانی صورت می گیرد. در پدیده بیابانزایی مناطقی که در ابتدا زمینی بارور بودهاند به زمینهایی غیرحاصلخیز و بایر تبدیل شدهاند. عوامل متعددی از قبیل جنگلزدایی و بهره برداریهای بیرویه از جنگلها، تغییرات اقلیمی و آب و هوایی، چرای بیش از حد دام ها و حیوانات از مراتع، بهره برداری بیرویه از سفرههای آب زیرزمینی، تبدیل اراضی ملی به کشاورزی، ساخت و سازها، شهرنشینی و رشد جمعیت در بروز و تشدید بیابانزایی نقش دارند.
راه های مهار بیابانی شدن کشور
بیابان زدایی (Non-Desertification) به معنای جلوگیری از بیابانی شدن زمینهایی است که در اثر فعالیت های مخرب انسان در معرض بیابانی شدن قرار دارند نه از بین بردن بیابانهای طبیعی موجود. در واقع بیابانزدایی شامل مجموعه اقداماتی می گردد که برای توسعه پوشش گیاهی و سبزکاری در بیابان و جلوگیری از روند شتابناک تخریب سرزمینها در مناطق خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب، مبتنی بر اصول پایدار انجام میشود. در این راستا اولویت مبارزه، پیشگیری از تخریب زمینهایی است که هنوز بهطور کامل تخریب نشدهاند و یا میزان تخریب در آنها کم است، در عین حال، برای زمین های تخریب شده نیز باید برنامههای اصلاحی و احیا در نظر گرفت.
برخی از راه های مهار بیابانی شدن کشور شامل مدیریت آب و خاک، تغذیه آبهای زیرزمینی، بهینه سازی مصرف آب، کاشت گونه های گیاهی مقاوم به شرایط خشک و بیابانی، افزایش جنگل کاری، مدیریت روان آب، ترسیب کربن، جلوگیری از رشد بی رویه باغات و مزارع آب بَر، مدیریت چرای حیوانات و دام و توسعه گیاه خواری است.

چالش هایی که بیابان زایی برای زیست مناطق پیرامونی ایجاد می کند
بیابان زایی در کنار دو چالش بزرگ تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین در دسترس به عنوان سومین چالش مهم جامعه جهانی در قرن ۲۱ محسوب می شود و همراه با تغییر آب و هوا و از دست دادن تنوع زیستی، به عنوان بزرگترین چالش توسعه پایدار شناخته شده است. بیابانزایی عارضهای است که نهتنها محیط زیست را تحت تاثیر قرار میدهد بلکه بر روی اقتصاد کشور نیز آثار مخرب فراوانی به جای میگذارد. از این رو، برای جلوگیری از بیابانزایی باید تلاش شود تا سهم عوامل انسانی در فرآیند گسترش بیابانها کاهش پیدا کرده و آسیبهای ناشی از آن، بیش از این دامان اقتصاد و محیط زیست کشور را نگیرد.
مساحت بیابانی و نیمه بیابانی کشور و استان بوشهر
نزدیک به 55 درصد مساحت کشور را اراضی بیابانی تشکیل میدهد. در حال حاضر سرانه بیابان در کشور 5/0 هکتار است، در حالی که سرانه جهانی آن 22/0 هکتار است. ایران 2/1درصد از خشکیهای جهان و 08/3 درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است. حدود 88 درصد از مساحت کشور در اقلیم خشک و فراخشک قرار دارد که 1/3 برابر درصد جهانی (6/19 درصد) است.
در حدود 14 درصد اراضی استان بوشهر بیابانی بوده و مساحت بیابان های استان بوشهر در حدود 331682 هزار هکتار است. همچنین 16 کانون بحران فرسایش بادی در بیابان های استان بوشهر شناسایی شده که مساحت آن در حدود 454641 هزار هکتار است. بیش ترین بیابان های استان بوشهر در شهرستان های دشتستان، تنگستان، گناوه و دیلم قرار دارد. عمده ی عملیات بیابان زدایی در استان بوشهر شامل اجرای نهال کاری و مدیریت روان¬آب ناشی از بارندگی است.
چهار دهه است که اقدامات بیابان زدایی در استان بوشهر در حال انجام است که دارای اثرات زیست محیطی در زمینه احیا و بازسازی پوشش گیاهی، بهره برداری از آب های سطحی و زیرزمینی، کنترل فرسایش بادی و حفاظت از اراضی مسکونی، کشاورزی و محورهای ارتباطی و ایجاد زمینه مناسب در عرصه های طبیعی جهت اجرای سایر فعالیت های اقتصادی است. با این وجود و با توجه به اراضی بیابانی استان توجه مردم، دولت و نهادهای متولی این امر برای کنترل افزایش مناطق بیانی توجه ویژه ای را می طلبد.
Log in to post comments